Open Access
Otwarty Dostęp (Open Access)
Otwarty Dostęp to swobodny dostęp do publikacji naukowych dostępnych w Internecie bez barier finansowych i ograniczeń technicznych. Publikacje uznane za otwarcie dostępne mogą być przez każdego czytane, pobierane, kopiowane, rozpowszechniane, drukowane, czy przeszukiwane, można zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu. Autorzy publikacji zachowują prawo do uznania autorstwa i właściwego cytowania.
Zalety publikowania w modelu otwartym
Transparentność - wolny dostęp do wyników badań zwiększa transparentność nauki i umożliwia weryfikację wyników lub kontynuowanie badań.
Zwiększenie widoczności i cytowalności - prace publikowane w modelu OA są częściej czytane i cytowane, ponieważ są łatwiej dostępne dla szerszej grupy odbiorców.
Rozwój nauki - otwarty dostęp sprzyja szybszemu dzieleniu się wiedzą i wynikami badań, co przyspiesza postęp w różnych dziedzinach nauki i umożliwia współpracę międzynarodową.
Zgodność z wymogami grantodawców - coraz więcej instytucji finansujących badania naukowe wymaga publikowania wyników w modelu OA, aby zagwarantować dostępność finansowanych treści dla społeczeństwa.
Wiedza dostępna dla wszystkich – otwarta nauka wspiera rozwój gospodarki opartej na wiedzy, niweluje nierówności w dostępie do wiedzy naukowej.
Drogi otwartego dostępu
Ze względu na sposób udostępniania publikacji wyróżniamy dwie drogi otwartego dostępu:
"Droga zielona" – udostępnianie artykułu w otwartym repozytorium. Przed udostępnieniem należy sprawdzić szczegóły umowy z wydawcą oraz politykę czasopisma w zakresie samoarchiwizacji.
"Droga złota" – polega na publikowaniu w recenzowanych czasopismach otwartych. Publikowanie w tych czasopismach często wiąże się z koniecznością opłacenia tzw APC (Article Processing Charges).
Czasopisma otwarte można znaleźć za pomocą wyszukiwarki w bazie Directory of Open Access Journals.
Otwarty dostęp w Polityce NCN
Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w dniu 26 czerwca 2025 (dot. krajowych projektów będących w realizacji w dniu 26 czerwca 2025 roku lub później):
- W raportach rocznych i końcowych dla projektów można uwzględniać publikacje wydane w modelu tradycyjnym (hybrydowym, zamkniętym);
- Brak publikacji w otwartym dostępie nie będzie miał wpływu na ocenę raportu rocznego lub końcowego i rozliczenie projektu;
- Koszty publikowania w otwartym dostępie (Article Processing Charges, APC) w czasopismach hybrydowych będą mogły być finansowane ze środków pośrednich Open Access (maksymalnie 2% kosztów bezpośrednich) oraz z innych kosztów pośrednich.
Wyszukiwarka zgodności czasopisma z polityką grantodawcy
Ścieżki publikacyjne:
Ścieżka 1. publikacje w czasopismach zarejestrowanych w bazie DOAJ (czasopisma open access).
Ścieżka 2. publikacje w czasopismach hybrydowych lub zamkniętych. W przypadku modelu zamkniętego zaleca się udostępnienie AAM lub preprintu w repozytorium (nie ma wymogu).
Ścieżka 3. publikacje w czasopismach objętych umowami transformacyjnymi (dostępne na stronie Wirtualnej Biblioteki Nauki)
Dane badawcze będące podstawą publikacji powinny być udostępnione zgodnie z zasadą FAIR w repozytorium danych badawczych na licencji CC0 lub CCBY.
Polecane strony